Đã 60 năm trôi qua song "Lời kêu gọi thi đua ái quốc" của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn còn có ý nghĩa và giá trị thời sự sâu sắc. Học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước, các cấp ủy, chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội cần đổi mới hơn nữa sự lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng, nhằm làm cho phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng thực sự là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: Dân tộc ta có lòng yêu nước nồng nàn. Đó là truyền thống vô cùng quý báu. Mỗi khi có kẻ thù xâm lược thì truyền thống ấy lại trỗi lên như những làn sóng quét sạch kẻ thù ra khỏi bờ cõi của Tổ quốc. Chúng ta thấy, ở thời bình, truyền thống yêu nước lại được phát huy cao độ trong xây dựng và bảo vệ đất nước. Yêu nước phải được thể hiện bằng các hành động thông qua các phong trào thi đua, việc làm cụ thể... Như vậy, yêu nước và thi đua là hai khái niệm không đồng nhất nhưng luôn gắn bó và thống nhất với nhau.

Nhằm phát huy cao độ truyền thống yêu nước của nhân dân ta, ngay trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, ngày 11-6-1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra "Lời kêu gọi thi đua ái quốc", với nội dung rất sâu sắc và cụ thể, sát thực. Người viết: "...bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh; bất kỳ làm việc gì, đều cần phải thi đua nhau:

Làm cho mau,

Làm cho tốt,

Làm cho nhiều.

Mỗi người dân Việt Nam, bất kỳ già, trẻ, trai, gái; bất kỳ giàu, nghèo, lớn, nhỏ, đều cần phải trở nên một chiến sĩ tranh đấu trên mặt trận: Quân sự, Kinh tế, Chính trị, Văn hóa"⁽¹⁾.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, "Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất". Tất cả mọi người, không phân biệt tầng lớp, thành phần, đều phải thi đua và thi đua trên tất cả các lĩnh vực hoạt động của đất nước.

Thấm nhuần "Lời kêu gọi thi đua ái quốc" của Bác Hồ, trong suốt 60 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đã thực hiện hàng trăm phong trào thi đua trên các tất cả mặt trận: quân sự, kinh tế, chính trị - xã hội, văn hóa - giáo dục, an ninh - quốc phòng... Những phong trào thi đua này đã tạo nên sức mạnh vật chất và tinh thần to lớn, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị của từng giai đoạn cách mạng.

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, các phong trào thi đua "Diệt giặc đói"; "Diệt giặc dốt"; "Diệt giặc ngoại xâm";... đã góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ, buộc thực dân Pháp phải rút quân khỏi nước ta, lập lại hòa bình ở miền Bắc.

Sau năm 1954, các phong trào thi đua đã hướng vào thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: một là, đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; hai là, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa chống chiến tranh phá hoại nhiều mặt, vừa xây dựng và tạo cơ sở vật chất để chi viện sức người, sức của cho miền Nam. Tiêu biểu là các phong trào thi đua "Một tấc không đi, một ly không rời"; "Dũng sĩ diệt Mỹ";... ở miền Nam và "Tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho chiến thắng"; "Một người làm việc bằng hai"; "Ba sẵn sàng"; "Ba đảm đang";... ở miền Bắc. Các phong trào thi đua đó đã góp phần quan trọng vào thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược, xây dựng hậu phương miền Bắc làm chỗ dựa vững chắc cho miền Nam kháng chiến chống Mỹ, cứu nước thắng lợi, hoàn thành thống nhất đất nước.

Sau năm 1975, các phong trào thi đua hướng vào thực hiện các nhiệm vụ của thời kỳ cả nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Tiêu biểu là các phong trào thi đua "Tất cả vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân"; "Tất cả vì hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc";... Các phong trào thi đua đó đã góp phần nhanh chóng hàn gắn vết thương chiến tranh, vượt qua mọi thách thức, khó khăn của đất nước sau nhiều năm bị chiến tranh tàn phá, nhất là khó khăn về kinh tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội.

Thực hiện đường lối đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, các phong trào thi đua đã mang những nội dung mới hướng vào thực hiện các nhiệm vụ xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa và xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Tiêu biểu là các phong trào thi đua "Đền ơn đáp nghĩa"; "Xóa đói, giảm nghèo"; "Thanh niên tình nguyện"; "Tuổi trẻ sáng tạo"; "Lao động giỏi, lao động sáng tạo"; "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế"; "Xây dựng gia đình văn hóa, làng, khu phố văn hóa";... Các phong trào thi đua đó đã góp phần quan trọng vào các thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử của đất nước trên tất cả các lĩnh vực.

Mỗi một giai đoạn cách mạng, không thể thiếu các phong trào thi đua ái quốc. Lịch sử đấu tranh giữ nước và xây dựng đất nước của dân tộc ta gắn liền với sự hình thành và phát triển các phong trào thi đua. Trong đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc cũng như trong thời bình xây dựng đất nước, các phong trào thi đua ngày càng có ý nghĩa xã hội to lớn, biến thành các cao trào của toàn dân, toàn quân và toàn xã hội. Nó thực sự đã, đang và sẽ mãi mãi là một trong những động lực bên trong quan trọng thúc đẩy thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị của từng giai đoạn cách mạng. Để tôn vinh những cá nhân, tập thể tiêu biểu trong các phong trào thi đua, thời gian qua Đảng và Nhà nước ta đã tổ chức bảy lần Đại hội Thi đua toàn quốc. Mỗi đại hội đã đề ra phương hướng, mục tiêu, nội dung thi đua gắn liền với đổi mới khen thưởng phù hợp từng giai đoạn. Đây là cơ sở hình thành và phát triển các phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng. Đặc biệt, Luật Thi đua - khen thưởng ra đời và từng bước đi vào cuộc sống, được các cấp, các ngành quan tâm, chỉ đạo nên phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng đã thu được kết quả đáng khích lệ.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích đã đạt được, phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng vẫn còn nhiều tồn tại, yếu kém: Việc tổ chức phong trào thi đua chưa đều, chưa toàn diện, chưa rộng khắp trên các lĩnh vực, các thành phần kinh tế; nhiều nơi, nội dung thi đua còn chung chung, thiếu những chỉ tiêu và giải pháp cụ thể; một số nơi, thi đua còn nặng về hình thức nên tác dụng và hiệu quả thực tiễn chưa cao, chưa thật sự mang lại lợi ích thiết thực cho người lao động và do vậy, chưa khơi dậy được tính tự giác, hăng hái trong thi đua của các tầng lớp nhân dân. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện phong trào thi đua nhiều khi chưa đi vào nền nếp; có nơi, tổ chức phát động thi đua thì rất long trọng, rầm rộ nhưng lại không chú trọng đến tổ chức thực hiện, không kiểm tra, đôn đốc và sơ kết, tổng kết nên chưa phát hiện, bồi dưỡng được điển hình tiên tiến để nhân rộng phong trào. Nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền, địa phương, bộ, ngành, đoàn thể chính trị - xã hội về vị trí, vai trò, tác dụng của phong trào thi đua chưa đầy đủ, sâu sắc; đặc biệt là trong cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay, chưa gắn thi đua với công tác khen thưởng, chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa thi đua và khen thưởng. Bởi vậy, nhiều nơi xem nhẹ thi đua, nặng về khen thưởng; một số nơi lại chỉ chú trọng tổ chức thi đua, xem nhẹ công tác khen thưởng. Việc tiến hành xét khen thưởng còn bị động, thiếu kịp thời, còn có những trường hợp thiếu chính xác, thiếu công bằng, dân chủ và công khai; việc tuyên truyền về thi đua, khen thưởng chưa sâu rộng, báo chí chưa phát huy hết vai trò trong tuyên tuyền nhân rộng điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt. Mặt khác, hệ thống công tác thi đua - khen thưởng còn nhiều bất cập, chưa thống nhất; nhiều nơi, đội ngũ cán bộ làm công tác thi đua - khen thưởng vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về nghiệp vụ, về năng lực tổ chức phong trào; quy trình xét khen thưởng còn nhiều hạn chế, chưa phối hợp tốt giữa các cấp, các ngành, các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác thi đua - khen thưởng.

Nhằm khắc phục các tồn tại, yếu kém trên, các tổ chức phải thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua ái quốc phù hợp với điều kiện mới, theo tinh thần Chỉ thị 35-CT/TW và Chỉ thị 39-CT/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác thi đua - khen thưởng trong giai đoạn cách mạng mới. Để phong trào thi đua thực sự là một trong những động lực bên trong quan trọng thúc đẩy thực hiện thắng lợi nhiệm vụ then chốt là xây dựng Đảng và nhiệm vụ trung tâm là phát triển kinh tế, thời gian tới cần tập trung vào một số vấn đề chủ yếu sau:

Một là, đổi mới thi đua, phong trào thi đua phải có nội dung cụ thể, mục tiêu thiết thực, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị. Trong lĩnh vực kinh tế, thi đua phải hướng vào: tiếp tục giải phóng mạnh mẽ hơn nữa sức sản xuất, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực vào phát triển kinh tế với cơ cấu công nghiệp hóa, hiện đại hóa phù hợp theo hướng kinh tế tri thức; khuyến khích làm giàu chính đáng và thực hiện công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Trong lĩnh vực văn hóa - xã hội, thi đua phải hướng vào: nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, phát triển giáo dục toàn diện, tạo động lực tự giác học tập thường xuyên, học tập suốt đời; xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; bảo đảm và nâng cao công tác y tế phòng, chống dịch bệnh, nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân; thi đua thực hiện vệ sinh môi trường, vệ sinh, an toàn thực phẩm... Trong lĩnh vực chính trị, an ninh, quốc phòng, thi đua phải hướng vào: xây dựng Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong sạch, vững mạnh; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; đẩy mạnh hơn nữa cải cách hành chính, cải cách tư pháp, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; xây dựng lực lượng vũ trang chính quy, hiện đại, bảo vệ vững chắc chủ quyền của quốc gia.

Các cấp ủy, chính quyền, đoàn thể chính trị - xã hội phải quan tâm xây dựng phong trào thi đua sâu rộng đến tận cơ sở và người lao động, khơi dậy ý thức tự giác và sức sáng tạo của quần chúng nhân dân trên tất cả các lĩnh vực, các ngành, các cấp, làm cho thi đua trở thành quyền lợi và trách nhiệm của mọi công dân.

Hai là, đổi mới khen thưởng. Thi đua - khen thưởng thuộc cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả. Nếu chỉ có thi đua mà không có khen thưởng đúng thì phong trào thi đua không thể phát triển và khi khen thưởng đúng, nó lại là một trong những nguyên nhân thúc đẩy phong trào thi đua phát triển cao hơn... Vì vậy, phải đổi mới công tác khen thưởng, từ khâu sơ kết, tổng kết, quy trình xét duyệt, làm sao cho mỗi hình thức khen thưởng phải thực sự khích lệ, động viên mỗi tập thể, mỗi cá nhân tích cực, hăng hái thi đua hơn nữa để làm tròn nhiệm vụ được giao với chi phí thấp nhất nhưng kết quả cao nhất.

Ba là, xây dựng và kiện toàn hệ thống tổ chức bộ máy công tác thi đua - khen thưởng theo phương châm gọn, nhẹ nhưng hoạt động có hiệu lực và hiệu quả cao, đáp ứng yêu cầu công tác thi đua - khen thưởng trong giai đoạn cách mạng mới. Bổ sung, bố trí đủ cán bộ có năng lực và chuyên môn làm công tác thi đua - khen thưởng, bảo đảm hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, đồng thời có khả năng tham mưu, nghiên cứu về lĩnh vực thi đua - khen thưởng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Cần xác định công tác thi đua - khen thưởng là một nghề để từ đó có quy hoạch và hướng đào tạo cán bộ thích hợp.

Bốn là, nâng cao nhận thức của toàn xã hội, trước hết là các cấp ủy, chính quyền và đoàn thể chính trị - xã hội về vị trí, vai trò, tác dụng của thi đua - khen thưởng nhằm huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị tham gia vào phong trào thi đua và công tác thi đua - khen thưởng. Đồng thời, phải khẩn trương xây dựng và ban hành hệ thống văn bản pháp quy hướng dẫn công tác thi đua - khen thưởng trong điều kiện mới khi hệ thống tổ chức công tác thi đua - khen thưởng đã thay đổi để tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho các ngành, các cấp, các địa phương, đơn vị triển khai công tác thi đua - khen thưởng trong thời gian tới. Tăng cường phối, kết hợp giữa các ngành, các cấp trong công tác thi đua - khen thưởng. Phát huy vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng trong việc tuyên truyền, nhân rộng các điển hình tiên tiến... để động viên, khích lệ phong trào và cá nhân có thành tích xuất sắc.

Năm là, hơn lúc nào hết, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta phải thật sự "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh". Chỉ khi nào mọi người Việt Nam, trước hết là các cấp ủy, cán bộ chủ chốt thực sự làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh thì phong trào thi đua mới có thể tạo nên những con người mới có đức và đủ tài đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới. Việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ dừng lại ở việc thi kể chuyện về Người, mà các câu chuyện đó cần được vận dụng vào cuộc sống của mỗi người vì mỗi câu chuyện tuy giản dị nhưng là những bài học vô giá về phẩm chất, đạo đức của Người. Những bài học đó không khó áp dụng, nhưng cần có lòng dũng cảm, quyết tâm cao thì mới thực hiện được.